Tên di sản : Từ đường họ Phạm

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 4096/QĐ-UBND

Giới thiệu

Di tích từ đường họ Phạm thuộc xứ Ngõ Hợn làng Bồng Trung. Trước kia xây dựng rất khang trang, kiến trúc rộng và đẹp gồm một nhà Tiền đường 3 gian 4 vì kèo gỗ và 3 gian Hậu cung trước hiên nhà Tiền đường có ao nhỏ, đầu đốc tây có một gia đình trưởng tộc ở xen kẽ vào từ đường để bảo vệ, hương khói trong các ngày kỉ lễ thay cho con cháu dòng tộc, gia đình này ở 3 gian nhà và sân nhỏ. Xung quanh mảnh đất từ đường trồng hàng rào râm bụt để bảo vệ.

Năm 1993 một phần do Hợp tác xã nắn đường giao thông nông thôn nên cắt một phần đất của từ đường phía trước (hướng nam của từ đường, phân công trước kia). Một phần Từ đường xuống cấp, nhà Hậu cung dột nát, Tiền đường bị sụp đổ hoàn toàn. Một phần do thống nhất cao của dòng tộc chuyển gia đình trưởng tộc đi ở nơi khác để từ đường được rộng rãi hơn mỗi lần họp họ. Do ý thức của con cháu trong dòng tộc đã đóng góp công đức nâng nền hậu cung cao hơn mặt đường làng sửa lại phần mái, nhà tiền đường xây dựng lại bằng bê tông đổ bằng, mái đắp bê tông và lợp ngói mũi phỏng kiến trúc cổ truyền thống.

Xây lại ba gian đầu hồi tây để làm nhà sắp lễ, chuyển mộ cụ tổ ở vườn Nang về phía trước hiên nhà tiền đường, mộ xây bê tông kiên cố và xung quanh ốp đá, xây lại tường rào xung quanh bằng gạch cao 2m. Cổng ra vào, cổng đặt hướng tây thuận lợi cho việc đi lại.

Cổng: được xây dựng một cổng chính, xây 2 tầng mái, cổng rộng 2,5m, cao 3m, 2 cánh cửa sắt đóng mở thuận lợi, tường xây xung quanh cao 2m. Phía dưới xây bịt kín, phía trên xây ô thoáng, qua cổng đến sân.

Sân: được lát gạch bát 20 x 20cm màu đỏ, có chiều dài 12m, rộng 8,7m, phía bắc sân có ngôi nhà 3 gian 4 vì kèo gỗ đơn giản mái lợp ngói (nhà sắp lễ).

Toàn bộ hệ thống kiến trúc tại di tích được thiết kế theo kiểu hình chữ nhị, bao gồm nhà tiền đường và hậu cung, ngăn cách giữ tiền đường và hậu cung là sân.

Mộ có kích thước: chiều rộng 1,2m x chiều dài 1,6m x chiều cao 1,8m, mộ xây bê tông, xung quanh ốp đá hoa.

Nhà Tiền đường: có chiều dài 10m, rộng 6,2m, hiên rộng 1,6m, nhà được xây bằng bê tông cốt thép, giả gỗ, mái đổ bê tông và lợp ngói phỏng kiến trúc cổ truyền th���ng, nhà nên lát gạch hoa men.

Sân Thiên tỉnh: chiều rộng 1,5m, dài 10m, lát gạch bát màu đỏ, đốc tường phía đông đặt tấm bia.

Từ sân lên nhà hậu cung qua 5 bậc láng xi măng, 2 bên gian giữa hậu cung đắp 2 con rồng.

Hậu cung: 3 gian, 4 vì kèo bằng gỗ có diện tích chiều dài 7,6m x rộng 4,2m

Gian thứ nhất rộng: 2,5m

Gian thứ hai rộng: 2,6m

Gian thứ ba rộng: 2,5m

Kích thước tính theo chiều ngang thân nhà:

Từ cột hiên đến cột cái sau là 2,80m

Từ cột cái sau đến cột quân sau là 1,3m

Từ cột quân sau đến tường hậu là 1,1m

Cột quân có chiều cao là 3,62m, đường kính cột là 0,65m

Cột quân có chiều cao là 3m

Kích thước chân tảng Cột cái 0,38m x 0,38m

Kích thước chân tảng cột quân 0,33m x 0,33m

Hệ thống cột hiên xây lại bằng gạch, thân gạch ốp đá xẻ bức long cốt đỡ mái hiên trước.

Như vậy tổng cộng ngôi nhà 3 gian 4 vì kèo, 2 hàng cột với 8 cột đứng trên hệ thống chân tảng nêu trên.

Kết cấu vì kèo:

Cấu trúc mặt bằng từ đông sang tây và ngược lại, theo khảo sát thực tế ngôi nhà 3 gian này có cấu trúc cân đối đối xứng nhau, các vì cấu trúc đơn giản theo kiểu giá chiêng chồng rường bẩy sau trốn cột quân, cột cái trước, cột cái sau.

Đường nét trên các vì kèo này chỉ bào trơn đóng bén, không soi gờ chỉ, không trang trí hoa văn gì.

Nhìn từ chính diện một vì kèo ta thấy từ cột hiên đến thượng lương liên kết kẻ chuyền từ cột cái trước đến thượng lương là hệ thống con so chồng rường, liên tiếp các con rường chồng lên nhau. Con rường thứ nhất chồng lên xà ngang ăn mộng vào đầu trụ đứng, liên tiếp là các con rường thứ 3, thứ 4 đặt kế tiếp vào các trụ đứng. Nhưng tỷ lệ ngắn và thu hẹp lại dần theo kết cấu mái nó được đỡ bằng các đấu trụ. Đầu con rường thứ nhất ăn mộng vào đầu cột cái. Để nối các trụ đứng này với nhau là con rường dài nằm ngang ăn mộng vào trụ đứng đỡ hoành tải của mái trước và mái sau, trên cùng là bát đấu đỡ thượng lương. Như vậy các con rường ngoài làm chức năng, làm nhiệm vụ đỡ các hoành tải nó còn có yếu tố chính trong kết cấu để tạo nên vì kèo của ngôi nhà.

Nhìn chung hệ thống kết cấu kiến trúc ở ngôi nhà này không đặc sắc về kiến trúc cũng như nghệ thuật điêu khắc mà chỉ bào trơn đóng bén tạo cho ngôi nhà vững chãi với thời gian. Toàn bộ hoành tải đều làm bằng gỗ, bào trơn trông chắc chắn, mái lợp ngói liệt, ngói mũi.

Văn bia : Phạm tộc bị ký.

Bia cao 1,25m, rộng 0,65m, trán lượn hình tam sơn khắc mặt trời, mây cúc hoá long. Mặt trời được tạo tựa như đài sen, hai bên chạm hai dây cúc hoá long chầu vào, Ngăn cách với trán và thân là một đường viền chạm các cánh sen úp sát vào nhau tạo thành một bông sen mãn khai. Viền bia khắc hoa văn cúc leo sen lẫn các hoa sen mãn khai. Bia tạo ngày tốt đầu đông năm ất mùi niên hiệu Minh Mệnh thứ 16 (1835). Người trong tộc là Phạm Tất Hựu chi 4 hưng chế. Người soạn là Phiên ti Chánh bát phẩm, Thư lại Phạm Gia Nhuận. Người khác là Lê Đức Trì người thôn Nhuệ huyện Đông. Bia dựng năm Minh Mệnh thứ 16 (1835) hiện còn rất đẹp, toàn văn chữ Hán, khắc kiểu chữ Khải.

Bài trí đồ thờ:

Gian giữa là bệ thờ của dòng tộc được đắp bằng bê tông, cột thép gồm 2 cấp, bệ cao có diện tích: chiều dài 1,8m, cao 1,5m, trên bệ thờ đặt long ngai.

Bệ thấp có diện tích chiều dài 1,8m, chiều cao 1,1m, trên bệ thờ đặt mâm bổng, bát hương, hòm sắc và một số đồ thờ khác.

Gian bên tả: được xây bệ thờ 2 cấp bằng bê tông cốt thép có diện tích chiều dài 1,7m, chiều rộng 1m, chiều cao 1,1m, trên bệ thờ đặt long ngai. Bệ thứ Cá điện tích chiều dài 1,7m, chiều rộng 1,2m, chiều cao 0,90m, trên bệ đặt bát hương, ống hương, mâm bồng và một số đồ thờ khác.

Gian bên hữu: được xây bệ thờ 2 cấp bằng bê tông có kích thước chiều dài 1,7m, chiều rộng 1m, chiều cao 1,1m, trên bệ thờ đặt long ngai. Bệ thứ 2 có diện tích chiều dài 1,7m, chiều rộng 1,2m, chiều cao 0,90m, trên bệ đặt bát hương, ống hương, mâm bồng và một số đồ thờ khác.

Phía trong hậu cung có treo bức đại tự có nội dung: “Phạm Tộc từ đường” và các câu đối.

Hiện vật trong di tích:

Hiện nay di tích còn lưu giữ được một số hiện vật có giá trị như sau:

Bát hương gốm cổ 5 cái

Bát hương gỗ cổ 1 cái

Bát hương đá cổ 3 cái

Long ngai cổ 3 cái

Mâm bồng gỗ cổ 5 cái

Mâm bồng gỗ cổ lớn 1 cái (đường kính 55cm)

Đài rượu gỗ cổ 6 cái

Hòm sắc gỗ cổ 3 cái

Bản chúc văn gỗ cổ 1 cái

Câu đối gỗ cổ 3 đôi

Bát bữu gỗ cổ 2 cái

Đại tự gỗ cổ 1 bức

Y môn bằng vải (mới) 3 bức

Bia đá 1 cái còn nguyên vẹn (cao 150cm, rộng 67cm)

Loại di tích:

Từ những giá trị vừa nêu trên từ đường họ Phạm thuộc loại Di tích lịch sử.